Nga: Luljeta Lleshanaku
Vip Magazine,nr 06,2007 Botimi Shqip
Me shkrimtarin Kim Mehmeti jam takuar për herë të parë në vitin 1994 si mysafire në shtëpinë e tij, në Shkup.Ndërkohë dorazi kisha lexuar diçka nga përmbledhjet e tij me tregime të botuara në Maqedoni dhe Kosovë, të shkruara me shumë elegancë,me një stil krejt të veçantë,me një shqisë mjaft poetike, mbresa këto që më shtunë të krijoja një portret të përafërt të shkrimtarit si individ. Ndryshe nga ajo që kisha përfytyruar unë, njeriu që ndesha ishte i “çuditshëm” në me plot kuptimin e fjalës.Kimi që takova ishte më se i zhdërvjellët në sjellje, jasht klisheve,fliste pafundësisht me një te folur te zhurmshme dhe hokatar. Ai kishte shprehjen e një fëmije aventurier,i cili e di mirë.se:çdo, rrugë diku të nxjerr.Ndoshta ky ështe tregues më i fuqishëm i gjith asaj eskperience që fshihte pas vetes,e që ne do përpiqemi ta gjejm më vonë. I këndshëm,erudite,spontan ishin tiparet që viheshin më në dukje nga korniza e flokëve të tij (atekohe të gjata e të prera në një menyrë, që mund ta cilësosh më shumë se sa “eksibicioniste” thjesht “vetë-sakrifiukes” – si një babë që e bën shembull koken e vet, për ta inkurajuar fëmijen e vet te berberi). Dhe në gjith qenien e tij reflekton një “cawboy” një njeri i cili nuk do ta dije se çfarë ka rezervuar të nesërmen jeta për të. Por ndoshta,ajo që personalisht më ka bërë përshtypje me karakterin e Kim Mehmetit është fakti se që ai bën shaka me çdo gjë,dhe me shumë se me gjithçka bën shaka me veten, një tipar ky i njerëzve mjaft inteligjent.Me të ndjehesh lirshëm,pavarësisht faktit që pas gjithë kësaj bujarie të madhe në dukje,fshihej një botë e cila nuk preket,e që ne e gjejm vetëm në veprë e tij.Është si një shtëpi e madhe që ka hapësirë për çdo gjë,por pikërisht,për këte,edhe ndarjet,kthinat,bota private,mbetet si e tillë e paprekshme.Më kujtohet dhoma e tij e punës,e cila ishte krejt tjetër gjë nga shtëpia e tij e tejngopur me dritë dhe nevojë për afinitet: e mobilizuar me të zezë, ajo ngjante në “kutinë e zezë” të një avioni,ku ështe memorizuar tolerancë gjithçka,që nga momenti i nisjes e deri në fund të udhëtimit,e të ngashme me atë “kuti të zezë” që shkrimtari ka brenda vetes. Tashmë,shkrimtari Kim Mehmeti është bërë mjaft i njohur për gjithë lexuesin shqiptar.Subjekt i letërsisë së tij është larg së qeni një pasqyre e qashtër e realitetit,por është shumë pranë asaj gjendje “transit” në të cilën gjendemi sa herë që vëmë në dyshim kyptimin e ekzistencës sonë. Ai cilësohet si një shkrimtarë origjinal,mjeshtër i “magjikes” dhe imazhet,subjekti dhe karakteret e tij e përmbushin nevojën tone për imagjinatë, e bejnë të paoksidueshme atë eskperiencë që lind dhe vdes Brenda një dite,ore,apo ndoshta,Brenda një çasti.Në këtë sens,librat e tij e bejnë atë një nga autorët tanë më të kerkuar. Kim Mehmeti është autor i ketyre permbledhjeve me tregime: ”, “Dënesje”, "Bolero", "Fati", "Fati i Fatushës", “Lulehëna”, "Fshati pa varreza"… romanet: "Shtatë net dënesje", "Fshati i fëmijëve të mallkuar", “Atje dhe dikur”, “Ritet e Nishanes”.
Vip Magazina: Ma përshkruaj pak ambjentin ku je rritur dhe lidhjen e tij me letërsinë.
Kim MEHMETI: Kam lindur, dhe fëmijërinë e hershme e kam kaluar në një fshat të vendosur në malin Vodno, nga shihet kryeqendra e Maqedonisë. Kam lindur në kohë (1955) kur komunistët jugosllav ishin ndarë nga komunistët tjerë, kur komunistët e këtushëm premtonin se do bënin elektrifikimin e gjitha fshatrave. Pra, jam prodhim i kohës kur prindërit tanë- duke mos pasur as TV ekrane as radio aparate – binin herët në gumë, dhe u mbetej kohë për më të vlefshmen që mbase është përmbajtja më e rëndësishme e jetës: bënin dashurie dhe „prodhonin“ fëmijë. Mundë të kem dalë edhe si projekt i dështuar i prindërve të mi, mund të mos e kenë llogaritur mirë se nga bashkimi i kodit të tyre gjenetik mund të del një shpirt i trazuar siç kam qenë gjithmonë, por ja, unë mbeta „dëshpërimi“ i nënës së ndjerë që nuk u bëra një shtëpiar si gjithë të tjerët dhe i babait që qysh herët i kishte parë tiparet e mia të volitshme për t’u bërë një mjekë apo një hoxhë i mirë fshati. Pra, qysh në vogëli ishin vulosur në mua dëshirat diametralisht të kundërta të prindërve të mi rreth vlerave që posedoja, e të cilat ndoshta mbollën në mua një dëshpërim të përjetshëm që e bartë me vete edhe sot: jo pse nuk u bëra shtëpiar i mirë, jo dhe pse nuk ia plotësova dëshirën babait të bëhesha mjekë apo hoxhë, po pse edhe sot e kësaj dite – përpos shkrimit që më përcjell si diçka e pandashme nga unë – më interesojnë të gjitha profesionet tjera, i ndërroj ato si „jevgu“ kuajt, posa fillojë të merrem me një profesion, brenda dy tre vitesh më rrëmben ndonjë veprimtari tjetër, e largët nga ajo e mëparshmja sa edhe profesioni i hoxhës e mjekut.
Pra, gjashtë vitet e para të jetës i kam kaluar në fshatin nga shihja Shkupin e ndriçuar, dhe qysh atëherë diçka më çonte të besojë se askush nuk ta sjell „dritën“ nëse burimin e saj nuk arrin ta gjesh vetë. Këtë e kuptuan edhe fshatarët tjerë, dhe aty nga vitet e gjashtëdhjeta e lanë të shkretë fshatin e dikurshëm dhe u shpërngulën më pranë qytetit, aty ku jetojë edhe sot, në Grçecin e poshtëm ku të gjitha shtëpitë kanë antena satelitore dhe shtëpiarët ndjekin TV-të e gjithë botës dhe kështu, prindërit e sotëm bien më vonë në gjumë, nuk u mbetet gjithaq kohë për të kaluar në ngrohtësinë e shtratit bashkëshortorë, gjithmonë janë të zënë për t’u dhënë përgjigje pyetjeve të fëmijëve të tyre dhe bëhen „voajer“ pervers të cilët në vend që t’u përkushtohen aktiviteteve „shtratore“, harxhojnë orët e natës duke zgurdulluar sytë në „shtëpitë“ publike të debateve politike, apo edhe në filmat ku tjerët bëjnë dashuri, e shikuesit kënaqen. Gjë që mua më ka mbetur e largët edhe sot kur fëmijët e mi gjithnjë e më pakë kanë kohë për mua, janë të zënë me internetin që e kanë 24 orë të hapur, e që nuk gjej derman si t’ua mbyll që të shihemi si njerëz të një familjeje, të dëshmojmë se nuk kemi hartuar se jemi të një gjaku dhe se shtëpinë nuk e kemi vetëm bujtinë të përkohshme ku nënë e tyre është shërbëtore e unë mirëmbajtës i sa, por edhe fole e përbashkët jetësore.
Vip Magazina:Lidhja e hershme me muzikën, kinemanë, teatrin, sportin, etj.
KIM MEHMETI: Nga ai fëmiu i lartpërmendur, më vonë u rritë i riu flokëgjatë që imitonte „bitëllsat“ duke menduar se ky ndryshim i pamjes së jashtme do ua bëjë me dije të gjithëve se edhe brendia ime nuk do pranonte lehtë të mbetet i zënë nga kthetrat e një jete e cila art të vetmin që njihte ishte ai i mbijetesës. Kështu që gjërat duhej t’i zbuloja vet, dhe qysh si djalosh adoleshent i lexoja javoret me „progresive“ të asaj kohe që herë pas here sillnin edhe frymën e „kapitalizmit të qelbur“. Edhe sot e kësaj dite me xhelozi i ruaj, dhe herë pas here i dëgjojë në gramafonin e vjetër, pllakat e Bitëllsava, të Elvis Prislit, të Xhimi Hendriksit, Roling Ston-save…dhe njësoj si atëherë kur isha kërkues i vetvetes, ndjejë se si në të vërtet gjithmonë mbeti në mua ai Tjetri që asnjëherë nuk më la të ngihem as me jetën rurale në fshat as me atë metropolitanen ku kaloja orët më të çmuara të rinis. Kështu pra, në vitet e rinisë bëja jetën e një „katunari“ që harxhonte ditët në qytet, i cili shpesh ndjehej si peshk i lumit që kalon në ujërat e njelmëta të detit, duke rrezikuar ose të mbytet, ose të arrijë të bëjë jetë të dyfishtë. I tillë mbeta edhe sot: ka gjëra që mund t’i punojë vetëm në dhomën time të punës që e kam në qytet, e ka të tjera të cilat mbase kërkojnë një qetësi tjetër lloji e që mund t’i shkruaj vetëm në dhomën e punës te kulla ime në fshat. Pra, më bëhet se nuk jetojë askund, përpos në atë plasaritjen e shqetësimeve të mia që më mbetën shok të përhershëm në jetë. Sa i përket sportit, mjafton ta them se gjatë shkollimit tim lënda e fizkulturës më ka qenë më e rënda. Vip Magazina: Kur keni nisur të shkruani dhe pastaj aventurën e botimeve?
KIM MEHMETI: Kam filluar të shkruaj qysh në vitet e tetëvjeçares. Kam vazhduar në shkollë të mesme e dikur iu largova shkrimit dhe fillova të kompletoj „jetëshkrimin“ tim të mbushur me plot shëtitje nëpër botë e nëpër jetë. Shumë herët fillova t’i paguaj çmim asaj që e thash më lartë: nuk kishte profesion që nuk më interesonte, kështu që fillova t’i ndërroj edhe fakultetet si burrat e sotëm dashnoret. Kam regjistruar 8 fakultete, kam dhënë 32 provime që më në fund të mbetem një i pashkolluar me ambicie t’i njeh gjithë profesionet. Edhe sot e kësaj dite herë pas here më lind dëshira të regjistroj ndonjë nga këto fakultetet që nuk ekzistonin në kohën time. Por mbase ndjej refuzim ta bëjë këtë shkaku se sot edhe universitetet janë bërë si dyqanet ku blerësi mund të vetëshërbehet: blen atë dhe aq sa ke para.
Shkrimit iu ktheva pasi fillova të ndjej lodhje nga shëtitjet rinore dhe kur Ai bredhësi në mua ndjente nevojë të kumtojë se ç’jetë bënë në Makondon e vet krijuese. Kështu që botimet e para më serioze (përpos atyre nga koha shkollareske dhe studentore) i kam botuar në Kroaci, në gjuhën kroate. Kjo edhe shkaku se gjuha amtare më mbeti e fjetur në vetëdije. Aty nga vitet e tetëdhjeta fillova t’i kthehem gjuhës amtare dhe të botojë edhe shqip nëpër gazetat dhe revistat e atëhershme në gjuhën shqipe në Maqedoni e Kosovë. Nuk i kamë përjetuar ato pritjet e gjata për të botuar librin e parë, dhe nuk kamë përvojën e disa krijuesve që tani ankohen sa vështirë e kanë pasur atëherë. Kur ia dërgova dorëshkrimin e parë Anton Pashkut të ndjerë, përjetova një mrekulli të dyfishtë: u takova me krijuesin që ëndërroja ta shihja, dhe e dyta, atij i kishin pëlqyer tregimet e mi dhe libri doli brenda disa muajsh, që asokohe ishte gjë e rrallë. Pas kësaj ai më mbeti lexuesi im i parë me të cilin mburresha, dhe më dha „çmimin“ pas të cilit u bë e pamundur të më ndodh diçka në krijimtari që do më çonte të gëzohesha, por të cilin nuk e them shkaku se ai nuk është më gjallë, e nuk mund ta dëshmojë këtë. Po le të mbete e thënë vetëm kjo: pas asaj që ma tha ai dhe që në njëfarë mënyre e shkroi me dorën e vet në kompletin e librave të veta që ma dhuroi, unë fillova ta marr veten seriozisht si shkrimtarë. Jo pse kisha ndonjë vetëbesim të theksuar, sa nuk guxoja të mos i besoja njeriut që aq shumë e doja dhe që sinqerisht më deshi dhe aq më besonte sa mua nuk më mbetej mundësia të dështoj, edhe atë jo shkaku im, por që të mos e dëshpëroj atë.
Vip Magazina:Cilën nga karakteret tuaj keni më për zemër dhe pse? KIM MEHMETI: Magjistaren Fatkë e kam personazhin që gjithmonë e riportretoj dhe e kompletoj thuajse vetëm sa të shohë se nuk do arrijë kurrë ta pikturojë ashtu siç e bartë me vete. Mbase edhe shkaku se tërë jeta është një magji e pashpjegueshme, një ndërthurje e çuditshme ku ne jemi si fëmijë që duan të shthurin një lëmsh të ngatërruar nga Mjeshtri i lojës e që nuk shthuret dot. Kështu që atë karakter të gruas që mundohet të jep zbërthimin e gjërave të thjeshta të kësaj jete, mbetet si një portret i cili plaket bashkë me mua që nga fëmijëria e deri tani. Dhe sa herë që kam thënë se do dal nga hija e magjistares Fatkë, ajo sërish më kthehet, njësoj si hija e të kaluarës sime e cila shtrihet deri më sot.
Vip Magazina:Ç’gjë plotëson tek ju letërsia?
KIM MEHMETI: Letrëia për mu ka kuptimin e mundësisë të jem ai që me të vërtetë jam, e jo i atillë siç më shohin e përjetojnë të tjerët. Letërsia më mundëson ta përjetoj vetveten, të ndjehem si Sundimtarë i një bote e cila më nënshtrohet. Mund kjo të jetë pasojë e vetëdijes se botën në të cilën jetojmë jemi vetëm të nënshtruar, të gënjyer, të manipuluar, kështu që lind nevoja të ndërtosh një botë ku nuk vlen asgjë nga këto që përmenda, por duhet të sillesh ndryshe: se ai nga i cili varet çdo gjë, të jesh i gjithëfuqishmi. Krijimtaria të lejon nga pakë ta ribësh këtë botë, të luash pak me të, kajherë edhe ta ndërtosh ashtu siç nuk i është kujtuar askujt: Andaj letërsia për mua është plotësim i qenies sime, një pjesë e atij që nuk donë këtë rrugëtim jetësorë ta kaloj pa ndjenjën e ndërtuesit të një bote e cila me gjitha i takon vetëm atij-vetëm krijuesit në mua.
Vip Magazina: Me se merresh gjatë ditës? Cilën gjë do të doje të ndryshoje nga jeta nëse do të kishe mundësi të ktheheshe prapa sërish?
KIM MEHMETI: Jam njeri i natës. Zgjohem vonë, dhe thuajse qysh nga vitet e rinisë nuk e kam parë se si lind dielli. Por e njoh mire rrugëtimin e hënës dhe vendëpozitën e yjeve. Pasi i zë gjumi fëmijët e mi, pasi lëshohet heshtja e natës, unë fillojë jetën time. Atëherë shkruaj. Gjatë ditës rëndom merrem me gjërat që i quaj “paradeske” kur duhet të jesh nga pak ashtu siç ë paramendojnë të tjerët, kur duhet nga pak të kujdesesh edhe për grimasën që ke vendosur në fytyrë. E nata është ambienti i im jetësorë, atëherë më ndodh të marr veturën e të nisem edhe në drejtim të panjohur, apo thjeshtë të merrem me absurdet që më kanë ndodhur gjatë asaj gjysmë dite sa më kanë lodhur ata që duan të më shohin apo të më takojnë pa mbajtur llogari se a ndjej edhe unë nevojë për diçka të tillë.
Nga e kaluara ime nuk do ndryshoja asgjë, përpos që do doja të mos më kishin ndodhur disa ndarje pas të cilave jeta të ngjanë si një gërmadhë, kur ndjehesh si ndërtues i kullës jetësore nga rrënojat e shkaktuara papritur. Jam njeri që ka shijuar më të lezetshmet dhe më të dhembshmet e kësaj jete: jam nda nga dy fëmijë, që për një prind do të thotë të jetosh si ai që dy here ka vdekur. Por, edhe pas këtyre shijimeve, e kam kuptuar se jeta është betejë e pamëshirshme, se me të mundë të përballen vetëm ata që edhe pas gjunjëzimit arrijnë të çohen në këmbë. Andaj, gjërat që do doja të ndryshonin janë në duart e Zotit dhe janë të pandryshueshme. Jam munduar ndershëm të bartë barrën e jetës ime, duke e ditur se ajo më takon mua dhe është e pandryshueshme.
Vip Magazina:Ç’farë mendoni ju se e bën interesante, apo “magjike” veprën tënde”?
KIM MEHMETI: Kurrë nuk kam menduar se shkruaj diçka të veçantë, përpos që gjithmonë kam qenë i bindur se nuk mundem ndryshe, se ka njerëz që duan të lexojnë atë që shkruaj unë. Kurrë nuk kam shkruajtur me bindjen se them diçka të pathënë, se ka ndonjë libër që ende nuk është shkruar, por shkrimin e kam ndje si mundësi të vetmen që të ndjehem se jam gjallë, se jetoj, se rrugëtimin jetësorë e eci ndershëm. Nëse ka diçka “magjike” në veprën time letrare, atë duhet kërkuar në orvatjen time që Makondoja krijuese që ua ofrojë lexuesve të jetë e ndërtuar nga sinqeriteti im krijues i pambështetur gjithaq në përvojën e ndërtuesve të deritanishëm letrarë. Pra, duke i matur mire aftësitë e mia, duke zvogëluar mundësitë që të dëshpërojë vetveten, vepra ime të mos mbetet shumë më poshtë se pretendimet që kam pasur kur jam ulur ta shkruaj.
Vip Magazina: Dicka mbi familjen …
KIM MEHMETI: Nëse kam diçka të vlefshme të cilës të gjitha ia kam borxh, ajo është familja ime. Aty bëjnë pjesë gruaja dhe tre fëmijët (Semi, Jeta dhe Emadi). Me grua, Mejremen, jemi të një gjenerate, të një brumi mental, dhe nuk kemi ndërprerje në komunikim. Gruaja më është ajo ujdhesë ku prehet ai shtegtari i përjetshëm në mua, e fëmijët më janë ai kopsht ku më gjen qetësi shpirti i shqetësuar në mua. Jam tradicionalist sa i përket jetës familjare dhe shumë pak gjëra më ndryshojnë nga ajo që ishin prindërit e mi. Doja të kem – dhe kam – grua që do më përcjell në punë, apo kur nisem në udhëtim, të jetë lidhje që e mbanë pranë vatrës familjare atë që shkon Doja – dhe kam – familje e cila fare nuk do çanë kokën për Kimin shkrimtarë, por që do e intereson ai Kimi bashkëshort dhe baba. Andaj, më është shumë e rëndësishme se si ushtrojë “profesionin” e prindit dhe bashkëshortit. Mbase edhe shkaku se krijuesi në mua nuk do ishte i plotë pa familjen e cila më mbanë në këmbë edhe atëherë kur shumëçka e humb kuptimin. Besoj se kam arrit një harmoni të plotë mes jetës familjare ku dashuria ndaj fëmijëve mi mbulon të gjitha dashuritë tjera dhe dëshpërimet e kësaj jete. Çdo ëndërr e ime dorëzohet para lotëve të fëmijëve, prandaj jam munduar që fëmijët e mi kurrë të mos lotojnë
Vip Magazina:Ndikimi i fesë në përsonalitetin tuaj si shkrimtar? (Ose mungesa e saj)
KIM MEHMETI: Jam rritur në familje ku Allahu është përmendur edhe kur kanë ndodhur gjëra të mira edhe kur kanë ndodhur tragjedi. Jam rritur në mjedis ku pesë herë në ditë dëgjohet zëri i myezinit, e që detyrimisht të çon të pyesësh veten se kujt i drejtohet ajo thirrje. Pastaj shumë herët i lexova gjitha librat e shenjtë, përfshi edhe hadhiset e Profetot Muhamed. Si i ri kam vizituar vendet e shenjta, si Mekën e Medinën dhe mbase e kuptova shumë herët se religjionet janë edhe një shtyllë e rëndësishme që njeriut i ndihmojnë të mbetet njeri. Andaj mendojë se religjioni në krijimtarinë time është po aq i pranishëm sa çdo gjë tjetër që ka të bëjë me identitetin tim personal, siç janë etniteti të cilit i takojë, kultura dhe tradita shqiptare, ndikimi në mua i mjedisit ku jam rritur si dhe bindjet tjera që mbajnë drejtë boshtin tim njerëzorë.
Vip Magazina: Cili do të ishte realiteti përfekt për një shkrimtar? KIM MEHMETI: Ai i përafërti që u përshkruhet Perëndive.
Vip Magazina:A ka ndonjë ndryshim në mënyrën se si perceptohet vepra jote në trojet e ndryshme shqiptare? Nëse po, me se lidhet ajo? KIM MEHMETI: Më ndjek (dis)fati që më shumë të më njohin si shkrimtarë në Shqipëri e Kosovë, se sa në Maqedoni ku jetoj. Këtu më shumë më njohin si analistë, si polemizues, si ai që nga të parët filloi maqedonasve të këtushëm t’ua thotë hapur atë që mendojnë shqiptarët. Andaj në Tiranë e Prishtinë ndjehem si krijuese, e këtu ai Kimi ndaj të cilit unë nuk kamë ndonjë respekt të veçantë. Mendojë se kjo vjen nga e vërteta se në Shqipëri dhe Kosovë ka lexues që përpos gazetave lexojnë edhe libra, që nuk duan të jenë vetëm të informuar, por edhe të formuar si njerëz. Që shkojnë më thellë në të kuptuarit e urtësive jetësore. Ndjehem mirë shkaku se edhe Tirana mendjemadhe i pranon veprat e mia letrare, e më lexojnë në gjitha hapësirat shqiptare.
Vip Magazina: Lidhja me gratë…
KIM MEHMETI: Te ne ka një fjalë që thotë: ai që nuk i do gratë, Zoti ia marrtë edhe atë që ka në shtëpi. Nga frika se mos Zoti ma merr nënën e fëmijëve të mi, unë jam kujdesur që kurrë të mos më shuhet dashuria ndaj tyre. Kështu që kam bindjen se edhe sikur të kisha lindur femër, unë prapë do i dashuroja gratë. Por tani jam në moshë kur më janë rritur djemtë, dhe ata e vazhdojnë misionin tim të dashurisë ndaj grave.
PASAPORTA:
Ka punuar si: reporter i lirë në gazetën"Flaka", redaktor i revistës kulturore "Jehona", redaktor i veprimtarisë botuese të "Flakës", koordinator i programit botues pranë Institutit Shoqëri e Hapur. Aktualisht është redaktorpërgjegjës i Rrjetit Alternativ Informativ për Maqedoninë dhe drejtor ekzekutiv i Qendrës për Mirëkuptim dhe Bashkëpunim Multikulturor në Shkup. Është shkrimtar bilingual, i cili pos në gjuhën amtare shkruan dhe boton edhe në gjuhën maqedonase. Shkruan prozë, tekste publicistike dhe përkthen nga gjuha maqedonase në shqipe dhe anasjelltas. Deri tani ka botuar më shumë se dhjetë libra, nga të cilët veçojmë: për
