Shtëpinë në fund të fshatit e rrethonte një avlli e lartë dhe kullosa. Porta e lartë prej druri, vite me radhë qëndronte e kyçur me një zinxhir të ndryshkur. Vetëm zhapinjtë ishin ata që përbiroheshin nëpër vrimat e avllisë apo të çarat e dërrasave të portës dhe hynin e dilnin nga oborri i asaj shtëpie, që moti, të braktisur dhe të mallkuar nga të gjithë fshatarët. Në të vërtetë atë shtëpi të gjithë e shihnin, edhe nga disa herë në ditë, kur shkonin e vinin rrugës por, bënin sikur nuk e vërenin. Një Zot e dinte pse askush nuk kthente kokën kah ato mure të robëruar nga heshtja dhe drejt atij pullazi mbi të cilin as shkabat nuk ndaleshin sepse nuk kishin pse të humbin kohë mbi atë vatër, që moti të shuar. As fëmijët nuk luanin dot përpara portës së lartë, siç e kishin zakon të bënin përpara portave të tjera të fshatit. Heshtja ishte sunduesja e vetme e asaj shtëpie ku vite me radhë as kishte hyrë e as kishte dalë njeri. Atë e dëshmonte kullosa e mbirë përpara portës, ajo kullosë që me heshtjen e gjelbërimit të vet, më bindshëm se çdo gjë tjetër bënte me dije se ajo shtëpi që moti nuk ka pritur apo përcjell miq e as që ka hyrë apo ka dalë ndonjë njeri nga brendia e saj. Para ca vitesh, në fshat u tha se ndoshta është mirë që ajo shtëpi të rrënohet, sepse u shtua numri i atyre që i trembeshin, i atyre që pohonin se është shndërruar në fole gjarpërinjsh dhe bujtinë për xhindet. Shumë fshatarë ankoheshin se kur u ndodh të vonohen dhe të kthehen në fshat në orët e pasmesnatës, një zë gruaje piskat brenda shtëpisë dhe pastaj dikush gjuan me gurë pas tyre. Para ca vitesh, kur nga fshati papritmas u zhduk shurdhmemeci Dalin, i vetmi djalë i plakës Salushe, disa përbetoheshin se kanë dëgjuar thirrjet e tij që vinin prej shtëpisë në fund të fshatit dhe bile shtonin se e kanë parë mbi pullazin e asaj shtëpie duke bërtitur: “Braktiseni këtë fshat sepse të gjitha shtëpitë do t’i mbulojë kullosa, nëse paraprakisht nuk i gëlltit flaka!”, gjë që dëshmonte diç të pamundur, se Dalinit i është kthyer aftësia e të folurit dhe dëgjuarit. Askush nuk guxonte të hapte portën dhe të hynte brenda që të bindte vetveten dhe të tjerët për saktësinë e pohimeve të tilla edhe pse të gjithë luhatnin kokën, duke dyshuar në fjalët e atyre që përbetoheshin se Dalini ka hyrë në atë shtëpi të mallkuar jo nga porta, – gjë që lehtë do të dëshmohej sepse do të duhej ta thyente – por duke u ngjitur nëpër degët a manit të lartë, që rritej nga ana e veriut të avllisë. Punën e Dalinit shpejt e harruan në fshat, njësoj si edhe rrëfimi i nënës së tij Salushe, e cila, disa muaj pas zhdukjes së djalit të vet, i rrëfeu fqinjës se të premten pasdite, posa kishin dalë burrat nga xhamia, kishte dëgjuar qartë zërin e të birit, i cili “thuajse qëndronte mu këtu ku tani qëndron ti me mua, e më tha: O moj nënë, nuk mund të qetësohem derisa mos ta nxjerr nga pusi trupin e magjupes Naze, i cili as kalbet e as fundoset, por gjithnjë më trishton me sytë e zgurdulluar drejtuar kah qiellit!” Kështu i rrëfente Salushja fqinjës së vet, dhe që të dyja rikujtuan magjupen Naze, e cila vite me radhë vinte në fshat, çdo të martë, për t’u shitur kalamajve sheqerka, ndërsa nuseve të fshatit ballë-teli dhe të bardhë për të ndritur fytyrën dhe mbuluar rrudhat. Herën e fundit, kur ajo erdhi në fshat, ishte pranvera e para një viti, prej kur edhe iu zhduk çdo nam dhe nishan. Asaj të marte Nazes i shkoi shumë mirë shitja dhe deri kah orët e mbrëmjes zbrazi shportën e saj laramane të mbushur me gjithçka. Shumë grave u hodhi fall, sa e sa vashave u tregoi se ç’fat i priste përsa i përket martesës së tyre dhe, aty kah mbrëmja ktheu te Salushja, e cila qëndronte ulur pranë të birit në çardak. Pasi u përshëndetën, Salushja i dha magjupes një copë piteje të ngrohtë dhe i ofroi të ulej pak dhe të pushonte. Nazeja, që të mos dukej se ishte duke ngrënë diçka të pamerituar, mori shuplakën e Dalinit shurdhmemec dhe filloi t’ia tregojë ardhmërinë. Kuptohet, jetën e ardhshme të Dalinit ia rrëfente nënës së tij, sepse ai i gjori as dëgjonte e as kuptonte se çka fliste magjupja. Ai që nga lindja ishte i privuar nga dëgjimi i marrëzive njerëzore dhe nga marrja pjesë në shpërndarjen e tyre nëpër botë. Dhe, ndërsa Nazeja tregonte ardhmërinë e Dalinit, përnjëherë kafshata e pites i ngeli në fyt dhe për pak do të qe ngulfatur. Kot e pyeste Salushja, se cili ishte shkaku që ashtu papritur u shtang dhe shpejt e shpejt ia lëshoi dorën Dalinit. Nazeja fort e tronditur iu përgjigj shkurt: “ O moj motër, më befasoi ky terr i papritur! Oh, e mjera unë, më kapi nata në fshat e më pret tërë ajo rrugë deri në qytet!” Salushes nuk i ndihmuan aspak ato fjalë që të shpëtonte prej atij topthi të rëndë që ia rëndoi kraharorin dhe nuk e lejonte të frymojë lehtë. Ishte e vërtetë se nata po lëshohej ngadalë mbi fshat dhe lehjet e qenve po bëheshin më të shpeshta sesa britmat e fëmijëve. “Nejse moj Naze, si të thuash ti ashtu le të bëhet. Qe, le të vijë Dalini dhe le të të shoqërojë deri në fund të fshatit!”, i propozoi ajo magjupes kur po e përcillte përpara portës dhe ia bëri me dorë Dalinit të vishte pallton e ta përcillte Nazen deri në dalje të fshatit, sa t’u shpëtonte qenve dhe guralecëve të fëmijëve lazdran. Dalini u nis përpara saj, ndërsa ajo hapëronte pas tij, duke kontrolluar përparësen e vet ku kishte vendosur të gjitha gjërat që ia kishin dhuruar gratë e fshatit si dhe paratë. Vezët i mbante në shportë. Aty ku kishte vënë edhe shaminë e vajzës së hoxhës së fshatit, e cila e luti që t’ia jepte myftiut të qytetit, si shpërblim për hajmalinë që ia shkroi para një muaji, kur ndodhi t’i vonohet gjakderdhja e përhershme e femrave, gjë që e shqetësoi pa masë edhe pse e dinte se nuk ekzistonte ndonjë arsye serioze për një vonesë të tillë. Ndërsa Dalini ecte përpara me sëpatën e varur në brez, ajo me të shpejt, i futi thellë në gji paratë e lidhura në një mindil duke i vendosur në mes të dy cicave të mëdha, në lugun e kraharorit ku gjithmonë ruante gjërat e vlefshme. Kur ajo po mbulonte kraharorin, Dalini e ktheu kokën që të shikonte se vallë a është duke e ndjekur bashkudhëtarja e tij apo jo, dhe padashurazi pa mollëzat e gjinjve të saj. Nazeja buzëqeshi ëmbël, duke e ndjerë veten ngushtë dhe belbëzoi diç që nuk kishte asnjë domethënie për shurdhmemecin që e shoqëronte. Askush nuk e di çka ndodhi asaj nate, pos se Nazeja kurrë më nuk erdhi në fshat. Pas ca ditëve fshatin e vizituan disa policë nga qyteti. U munduan diç ta pyesin Dalinin, i cili veç i ulte krahët dhe i shikonte me sy të zgurdulluar; asgjë nuk dinte t’u tregonte. Shëtitën disa herë edhe rreth shtëpisë në fund të fshatit, shikuan degët e manit që rritej nga ana e veriut të avllisë, por, u kthyen në qytet ashtu siç erdhën, pa treguar se cili ishte qëllimi i vizitës së tyre. Prej asaj dite rrallë kush mund ta takonte shurdhmemecin, rrugëve të fshatit. E ëma disa herë i shkroi hajmali te hoxha i fshatit kundër mynxyrës, duke qenë e bindur se diçka e ka trembur apo e ka shkelur natën ankthi dhe ai i mjeri, ashtu i pagojë siç e kishte falur Zoti, nuk ka mundur as të bërtasë e as të lëshojë ndonjë klithje që do ta dëgjonte nëna e tij, që flinte në dhomën tjetër, sepse më nuk ishte e hijshme të flejë me të birin njëzet e ca vjeçar. Dalini u mbyll në vetvete dhe pos heshtjes së amshuar në të cilën jetonte, u largohej edhe njerëzve. Edhe nënës së vet nuk i buzëqeshte si dikur, por ashtu kokulur, shëtiste rreth e rrotull nëpër oborr. “Çfarë halli të mundon mor bir”, – belbëzonte Salushja e shqetësuar duke soditur të birin, i cili herë pas here ndalej pranë bunarit në mes të oborrit, lëvizte duart thuajse dëshironte të mbrohet nga diçka e padukshme, por prezente, diç që vazhdimisht i shkonte pas dhe dëshironte ta ngulfat. “Kush ta bëri këtë magji të zezë, Zoti ia bëftë hallin!” – ofkëllonte Salushja e shqetësuar duke shëtitur fshat në fshat dhe hoxhë në hoxhë, por asgjë nuk e ndihmoi të birin e saj. Jo vetëm që nuk i ndihmuan hajmalitë e shumta Dalinit, por ai më vonë u mbyll në dhomën e vet dhe as hante si dikur e as u gëzohej dallëndysheve që ndërtonin fole në shtyllat e çardakut. Disa muaj më vonë, Dalini thjesht u zhduk nga fshati dhe pos nënës së tij, Salushes, askush nuk përmendte më emrin e shurdhmemecit të dikurshëm, i cili të gjithë fshatarëve u ndihmonte të bartin dru në vjeshtë nga mali apo për punët tjera pranverore nëpër ara. Vetëm Salushja shpeshherë, kur kalonte pranë shtëpisë në fund të fshatit, kthente kokën kah porta e mbyllur me një zinxhirë të rëndë dhe me një dry të madh. I bëhej të hynte brenda, sepse diç e thërriste nga pas atyre mureve; një zë i padëgjueshëm që buronte nga heshtja e mureve të avllisë së lartë, e ftonte të hyjë brenda, por prapëseprapë vazhdonte rrugën drejt shtëpisë së vet e përkulur nga pesha e viteve dhe dhembja për të birin, që humbi pa nam e nishan, thuajse e gëlltiti toka.Askush në fshat nuk fliste për ata që dikur duhej të kishin jetuar në atë shtëpi të zbrazur dhe me pullaz të dëmtuar, e po t’i pyesje diçka lidhur me atë vatër të shuar, të shikonin çuditshëm thuajse donin të të thonin: “Vallë nuk ke punë tjetër, por gjete të pyesësh për atë shtëpi të mallkuar?!” Ç’është e vërteta, që moti, askush nuk shtronte pyetje të atilla në fshat, dhe as që përmendej nga ndonjëri shtëpia në fund të fshatit. Edhe ata që dëshironin të kumtojnë diçka të re që kishin dëgjuar, duke kaluar pranë saj, bisedën ia fillonin: “Kur mbrëmë kalova andej…” Të gjithë e dinin ku është ajo andej dhe atje, prandaj biseda fillonte dhe përfundonte pa e përmendur asnjeri emrin e shtëpisë në fund të fshatit. Kush e di sa do të zgjaste ajo heshtje shumëvjeçare rreth shtëpisë në fund të fshatit, e cila ekzistonte, por askush nuk e vërente sikur një ditë të mos i trondiste fshatarët lajmi rrëqethës se porta e shtëpisë në fund të fshatit është xhan-xhin e hapur. Si, ku, kush…, pyesnin njëri-tjetrin fshatarët e grumbulluar në oborrin e xhamisë duke mos guxuar asnjeri të niset drejt shtëpisë për të cilën bëhej fjalë. “Vallë mos kanë ardhur pronarët e saj?”, pyesnin me zë të ulët ata më të rinjtë që nuk e dinin të kaluarën e asaj shtëpie. E kaluara e saj ishte e damkosur me gjak, e molisur nga klithjet e dhembshme dhe e vulosur me trishtim. Të kaluarën e saj e dinin të gjithë pleqtë, por nuk e tregonin, sepse, ajo ishte turpi i të gjithëve. Aty në dhomat e saj, përgjithmonë u përdhos burrëria dhe nderi i këtij fshati. Edhe atë natë të largët, para shumë dekadash, kur në fshat erdhën disa të panjohur të armatosur, siç vinin shpesh të huajt nëpër këto anë, erdhën dhe i grumbulluan të gjithë fshatarët aty ku i grumbullonin çdoherë kur duhej t’i ndanin ata që ishin për t’i pushkatuar nga ata të cilët duheshin lënë gjallë që të rrëfenin për trishtimin e përjetuar dhe t’ua shtonin frikën atyre që nuk u bindeshin pushtetarëve. I mblodhën gra e burra, fëmijë dhe pleq dhe u bënë disa pyetje sa të rëndomta aq edhe trishtuese. “ A e doni pushtetin” – pyeti eprori i grupit të djelmoshave të rinj të armatosur, në një gjuhë të cilën pak fshatarë e kuptonin. “Po!” – brohoritën të gjithë duke e ditur se ajo ishte përgjigjja që mund t’i shpëtonte. “Çka duan këta të rinj që qëndrojnë pranë meje?” – pyeti eprori duke treguar me dorë drejt ushtarëve të rinj që rrinin pranë tij duke mbajtur në gatishmëri pushkët. Fshatarët i robëroi një heshtje trishtuese nga e cila u shtangën edhe hardhucat që dilnin nga muret e avllisë së xhamisë. “Hë de, pse heshtët?” – pyeti sërish eprori duke qeshur. Heshtje! “Trego hoxhë, ç’ka duan djemtë e rinj?” – iu drejtua hoxhës, i cili kokulur dhe i heshtur, qëndronte në radhën e parë. “Mos më ngushto, për besë nuk e di!” – belbëzoi hoxha duke mos e ngritur kokën . “Me të vërtetë nuk e din?!” – pyeti eprori, duke u tallur. “Qe pra, unë do t’ju tregoj; këta të rinj duan vasha të reja! A është ashtu?” – pyeti ai duke shikuar turmën e nemitur. U dëgjua një “po” e ngulfatur. “Nëse është ashtu, dhe nëse e doni pushtetin, atëherë gjeni pesë vasha të bukura që ta kalojnë natën me ta!” – ia preu shkurt eprori. Heshtja u bë edhe më trishtuese. Thuajse askush nuk merrte frymë. Vajzat faqekuqe të fshatit, i futën fytyrat edhe më thellë nën shamitë me të cilat kishin lidhur kokat. “Unë kam një propozim” – u dëgjua një zë i kthjellët dhe i thekshëm. Të gjithë shikuan loparin e fshatit, i cili u paraqit diku andej nga fundi i fshatarëve të grumbulluar. “Hë, thuaje!” – iu drejtua eprori me plot krenari. “Më së miri u del të na i bini në fshat gratë tuaja që t’ua ngremë këmbët se jemi të njohur si njerëz që atë punë e bëjmë mirë dhe gratë, të cilat e provojnë një herë burrërinë tonë nuk mund të durojnë burra si ju!” Pasoi një heshtje edhe më e trishtuese se e mëparshmja. Eprorit iu nxi fytyra njësoj si edhe ajo e gruas së loparit Nef, e cila shtrëngonte duart e tri vajzave të veta, të cilat që moti ishin bërë për martesë. Pasoi një britmë : “Çka the?!!” – dhe eprori së bashku me katër shoqëruesit e vet çau turmën e fshatarëve dhe u nis drejt loparit Nef që e shikonte drejt në sy. Kur iu afrua, eprori u ndal: vërejti të shoqen e Nefos dhe të bijat. “Ndaluni!” – u tha shoqëruesve të vet. “Sonte do ta kalojmë natën te ky trim që t’ia urojmë guximin që tregoi përpara të gjithë fshatarëve” – tha eprori dhe urdhëroi fshatarët të shkojnë nëpër shtëpitë e veta. U nis edhe Nefa me të bijat dhe të shoqen edhe pse diç iu mblodh në kraharor dhe nuk e linte të merrte frymë. Ai ishte njeriu që fshatit i shërbente për kullotjen e lopëve. Dorën e majtë e kishte të paralizuar dhe nuk mund të bënte punë të tjera. Dhe aq më shumë, Zoti nuk ia dhuroi një djalë pos tri bukurosheve të cilat ua kishin lakmi të gjithë të rinjtë e fshatit. U nis edhe Nefa drejt shtëpisë së vet në fund të fshatit ku për çdo ditë priste të grumbullohen të gjitha lopët e që pastaj t’i drejtojë kah luadhet apo lart në kodrinë ku tanë ditën mallkonte veten dhe Zotin pse nuk i dhuroi një djalë, i cili do ta mbronte nga talljet e fshatarëve dhe guralecët e fëmijëve që e shoqëronin çdo mbrëmje kur i kthente lopët në fshat. “Çka tu desh kjo trimëri, or i mjerë?” – e pyeti e shoqja derisa ecnin drejt shtëpisë. “Duhet moj grua ta mbrojë dikush nderin e këtij fshati të mallkuar!” – belbëzoi ai dhe disa lot iu rrokullisën nga sytë. Jo pse ndiente frikë nga pesë të huajt e armatosur, por sepse fshatarët as që iu afruan ta shoqëronin; iknin prej tij thuajse edhe ai ishte njëri ndër ata që kishin ardhur poshtë, nga qyteti. “Mos u mërzit se unë do të qëndroj pranë teje! Duhet mbrojtur burrëria edhe atëherë kur ka pak burra!” – i tha e shoqja dhe ia shtrëngoi dorën si kurrë më parë dhe për së pari herë derisa jetonin bashkë ecnin rrugës pranë njëri-tjetri si burrë e grua, duke mos ia var veshin se të bijat e panë një gjë të tillë jo të rëndom. Nefa i heshtur, me një peshë të tmerrshme në kraharor, çeli portën e rëndë, u ngjit shkallëve në çardak dhe para se të hynte në dhomë, shikoi të bijat: ishin të bukura si lule të porsaçelura pranverore që joshin edhe atë që nuk e di ç’është bukuria. “A më doni?” – i pyeti ai të bijat, të cilat u befasuan nga një pyetje e tillë e papritur. Në vend të përgjigjes ato ia krisën vajit dhe e përqafuan të atin. “Ky fshat nuk meriton asgjë tjetër pos loparit që t’ia mbrojë nderin” – pëshpëriste ai duke u ngulfatur nga lotët. U ulën rreth magjes, por as e shoqja shtroi darkën e as ndonjëri foli ndonjë fjalë. Pasi perëndoi dielli u dëgjua kërcëllima e portës, jehuan shkallëve hapat e të huajve dhe në dhomë hynë pesë meshkujt e armatosur. Pastaj, tërë natën jehonte vetëm kukama e Nefës, britmat e vajzave të tij dhe piskama e të shoqes së loparit të fshatit. As ajo piskamë e dhembshme e as ofkëllimat rrëqethëse të Nefos nuk i zgjuan nga gjumi fshatarët, të cilët më herët se kurrë më parë fikën llambat nëpër dhomat e fjetjes dhe iu dorëzuan gjumit. Vetëm gjumi mund t’i ngushëllojë ata që turpin e kanë shok. Klithjet trishtuese dhe britmat rrëqethëse pushuan diku para se të lindë dielli. Në mëngjes u zgjuan fshatarët por, asnjërit nuk ia mbante të nisej drejt shtëpisë në fund të fshatit dhe askurrkush nuk lëshoi lopët, që për çdo ditë niseshin drejt shtëpisë së Nefos duke e ditur se ai është i vetmi që duhet të kujdeset për to. Vonë, aty kah mesdita, kur të gjithë u bindën se të huajt kishin thyer qafën, drejt shtëpisë së Nefos u nis hoxha i fshatit i shoqëruar nga disa fshatarë. Kot thirrën të zotin e shtëpisë. Kot çelnin dyert e dhomave: Nefa me të shoqen dhe tri vajzat e veta bukuroshe mbronte nderin e fshatit i përgjakur në fund të pusit. E vetmja gjë që u erdhi ndërmend fshatarëve atë ditë ishte të gjenin një zinxhir të trashë dhe një dry me të cilin kyçën portën e asaj shtëpie. Dhe bindnin veten se ia kanë arritur qëllimit: të bëjnë të padukshëm turpin e vet. Askush nuk e kuptoi pse atë shtëpi e shpallën të mallkuar. Kush e di se cila ishte ajo fuqi e padukshme, që ua mbylli gojën që kurrë më të mos rrëfejnë se ç’kishte ndodhur në shtëpinë në fund të fshatit para shumë dekadash. Prandaj pak fshatarë e dinin pse askush nuk guxonte të çelte atë portë me dekada të mbyllur, që, në mos tjetër, të kullotë lopët nëpër oborrin e mbuluar me kullosë. Ndoshta kurrë në oborrin e saj nuk do të hapëronte njeri sikur një mëngjes të mos jehonte lajmi i papritur se porta e shtëpisë në fund të fshatit është e hapur krah më krah. Nuk kishe si t’i ikje ballafaqimit me atë oborr të mbuluar me kullosë: të gjithë fshatarët u nisën drejt shtëpisë në fund të fshatit. Hoxha ishte ai që i pari shkeli kullosën e mbirë që nga vendi ku qëndronte porta e deri te shkallët që shpinin lart në çardak. Por, askush nuk kishte nevojë të ngjitet në çardakun e lartë; sapo u gjendën në oborr, panë Salushen e përlotur, e cila në prehër mbante trupin e pashpirt të Dalinit. Teshat i ndjeri i kishte të lagura qull dhe askush nuk e kishte të qartë sesi Salushja plakë e kishte nxjerrë nga thellësitë e pusit. “Pusi është i mbushur përplot me kufoma që notojnë në sipërfaqen e tij! Presin që t’i varrosim!” Hoxha i fshatit iu afrua pusit. Shikoi në thellësinë e tij. Atje poshtë notonin trupi i Nefos, ai i të shoqes së tij, trupat e tri bukurosheve – vajzave të loparit të fshatit si dhe trupi i magjupes, Naze. “Ejani t’i nxjerrim!” – u tha ai fshatarëve të grumbulluar në oborrin e shtëpisë në fund të fshatit. I nxorën kufomat e pashpirta të të ndjerëve që aq vite kishin pritur bashkëfshatarët e tyre t’i varrosin ashtu siç meritonte çdo njeri së bashku me kufomën e Nazes dhe të Dalinit shurdhmemec. Atë pasdite fshatarët u nisën me kufomat drejt varrezave dhe varrosën turpin e vet. Mjaftonte edhe ajo që të mundeshin të fillonin një jetë të re dhe që pa frikë të kalonin pranë shtëpisë në fund të fshatit.